Τετάρτη 25 Οχτώβρη: προβολή ταινίας "Οκτώβρης" του Σ. Αϊζενστάιν (1928) - 7 μμ

Οκτώβρης (1928)

Ο «Οκτώβρης» είναι ένα φιλμ του Σεργκέι Αϊζενστάιν (1898-1948), ο οποίος ανάμεσα στους άλλους στην ομάδα του συνεργάστηκε και με τον παλιό του βοηθό Γκριγκόρι Αλεξαντρώφ (1903-1983) στη σκηνοθεσία και στο σενάριο [στο οποίο λήφθηκε υπόψιν και το αφήγημα «10 μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο» (1919) του Τζον Ρηντ (1887-1920), εξ ου κι ο ομώνυμος υπότιτλος που η ταινία απέκτησε στην παγκόσμια διανομή της]. Ολοκληρώθηκε το Φλεβάρη του ’28 και προβλήθηκε για πρώτη φορά δημόσια στις 14/3/1928 όντας το τελευταίο απ’ τα ειδικά για την 10^η επέτειο της Οκτωβριανής Επανάστασης προγραμματισμένα φιλμ: παρόλο που γυρίστηκε το 1927 και κομμάτια του είχαν προβληθεί ιδιωτικά σε μεμονωμένους ανθρώπους πριν τις 7/11/1927, το φιλμ δεν κέρδισε την κούρσα για την προβολή του στο εορταστικό κοινό του Θέατρου Μπολσόι. Το γεγονός αυτό πυροδότησε αρκετές φήμες, οι περισσότερες εκ των οποίων είχαν να κάνουν με το ότι το φιλμ –τουλάχιστον όσον αφορά τα κομμάτια που είχαν προβληθεί ιδιωτικά– δεν είχε λάβει υπόψιν του την τρέχουσα κρίση στο κόμμα μεταξύ της κυβερνώσας ομάδας και της αντιπολιτευόμενης παράταξης και δεν είχε κάνει κανένα διαχωρισμό στην αναπαράσταση των πριν από 10 χρόνια γεγονότων.

Εξηγώντας την καθυστέρηση της παράδοσης του φιλμ όπως του ζητήθηκε απ’ την εφημερίδα ΚΙΝΟ στα τέλη Νοέμβρη του ’27, ο Αϊζενστάιν ξεκαθάρισε ότι ο «Οκτώβρης» δεν είναι ένα τυπικά «εορταστικό φιλμ» της 10^ης επετείου και μόνο, αλλά προορίζεται να αναδείξει διαχρονικά τη «ζωντανή κι αδιάκοπη γιορτή της Οκτωβριανής νίκης». Κι όπως συμπλήρωσε αργότερα, πρόθεσή του ήταν να παρουσιάσει τους προσωπικούς του συσχετισμούς και τα οπτικά ευφυολογήματα που έφερναν στο μυαλό του αυτά τα βασικά γεγονότα που ήταν γνωστά σε όλους τους ανθρώπους της εποχής του.

Βέβαια, η αφήγηση της ταινίας είναι περίπλοκη κι ίσως δύσκολη στην παρακολούθησή της, ακόμα και για εκείνους που γνώρισαν τότε (ή γνωρίζουν σήμερα) τα γεγονότα που εξιστορούσε, αφού η οργάνωση κι η διαδοχή των πλάνων δεν καθορίζονται μόνο απ’ τη θέληση της διήγησης της ιστορίας. Γιατί στον «Οκτώβρη» ο Αϊζενστάιν –που τα φιλμ του ακολουθούσαν κι εξελίσσονταν ανάλογα με τις θεωρητικές του αναζητήσεις κι αισθητικές του θεωρίες (κυρίως σε σχέση με το μοντάζ)– εφαρμόζοντας γρήγορο ρυθμό, χοντροκομμένα ευρήματα, χιουμοριστικούς (ή κι ειρωνικούς) συμβολισμούς κι αντιπαραθέσεις πλάνων με μεταφορές που δεν υποτάσσονται σταθερά στο λογικό ξετύλιγμα της δράσης, αποσκοπεί αφενός να ενεργοποιήσει τους συναισθηματικούς μηχανισμούς του θεατή κινητοποιώντας τη συμμετοχή του στο αποτέλεσμα που παρασταίνεται στην οθόνη. Αφετέρου, ο Αϊζενστάιν αποσκοπεί να προξενήσει στο θεατή ένα βίαιο ψυχολογικό σοκ διεγείροντας κι υποβάλλοντας ζωηρά μέσα του ιδέες κι έννοιες που με το συγκινησιακό τους δυναμισμό, ξεπερνάνε τα όρια της ιστορίας στην οποία είναι ενσωματωμένες κι επιβάλλουν μια πιο πλατιά θέση πάνω στα ανθρώπινα ζητήματα.

Βλέποντας τον «Οκτώβρη» σήμερα, μετά από 90 επετείους των γεγονότων του Οκτώβρη, καλούμαστε ίσως να αναρωτηθούμε αν διατηρεί τον αγωνιστικό του χαρακτήρα, συνδέοντάς μας με το γενικό αίσθημα των ημερών πριν τον Οκτώβρη του ’17, αν δηλαδή κρατά ζωντανή την επαναστατική ορμή των τρομερών προσδοκιών που αναδύονται στην πιθανότητα της εξόδου απ’ τη μακριά νύχτα της καταπίεσης και της εκμετάλλευσης. Ή αν, αντίθετα, απέκτησε έναν αναμνηστικό ή πανηγυρικό τόνο, αν δηλαδή μια κουλτούρα κινητοποίησης και προοπτικών παγιώθηκε σε ένα τελετουργικό καθαγιασμό του νικηφόρου επιτεύγματος και σε μια λατρευτική εξύμνηση του επιτυχημένου παραδείγματος, που αμφότερα βυθίζουν την απόπειρα επανασύνδεσης με την παρελθούσα επαναστατική δυναμική στον ωκεανό μιας νοσταλγικής παθητικότητας.